Մենք դեռևս ունենք բավական լուրջ հնարավորություններ, ինչի շնորհիվ կկարողանանք արագ շրջադարձ կատարել այս իրավիճակից

Մենք դեռևս ունենք բավական լուրջ հնարավորություններ, ինչի շնորհիվ կկարողանանք արագ շրջադարձ կատարել այս իրավիճակից

Lragir.am-ի զրուցակիցն է Գերմանիայի Հայ ակադեմիականների միության նախագահ, պատմաբան Ազատ Օրդուխանյանը Պարոն Օրդուխանյան, Հայաստանի և Արցախի շուրջ ստեղծված իրավիճակն ինչպե՞ս եք գնահատում, ի՞նչ պետք է անել: Ես կարծում եմ, որ իրավիճակը ոչ թե վատ է, այլ ուղղակի ողբերգական է: Մենք գտնվում ենք բաց սրի առջև, և եթե կտրուկ ու ոչ ստանդարտ քայլերի չգնանք, կկորցնենք մեր հայրենիքի վերջին կտորները: Հետևաբար, պետք է գիշեր-ցերեկ մտածենք ոչ ստանդարտ քայլերով իրավիճակը փոխելու մասին: Առաջին հերթին պետք է ազգովի մոբիլիզացնենք մեր ուժերը և ուժեղացնենք հայկական բանակը: Վերջիվերջո բանակի հզորությունն է որոշում պետությունների քարտեզը: Երկրորդ, պետք է մոբիլիզացնել հայկական դիվանագիտական միտքը՝ անկախ կուսակցական, քաղաքական տարաձայնություններից, համոզմունքներից: Աշխարհի տարբեր ծայրերից մարդկանց պետք է հավաքել Երևանում, մոբիլիզացնել նրանց հնարավորությունները, օգտագործել փորձառությունը և գնալ ոչ ստանդարտ քայլերի: Պետք է անմիջապես քայլեր հաստատել արևմտյան և արևելյան այն երկրների հետ, որոնք կարող են այս պահին մեզ թիկունք լինել: Առաջին հերթին խոսքս ԱՄՆ, Ֆրանսիայի, եվրոպական որոշ երկրների մասին է, այն երկրների, որոնք պատմության մեջ ունեցել են հակասություններ Թուրքիայի, նաև Ռուսաստանի հետ: Նույնը պետք է անենք արևելյան հավանական դաշնակիցների հետ, դրանք կարող են լինել արաբական աշխարհի երկրները, նաև Եգիպտոսը: Օգտագործելով Սփյուռքի հնարավորությունները՝ կարող ենք շատ արագ դաշնակիցներ գտնել արաբական աշխարհում, նույնը նաև վերաբերում է Հնդկաստանին: Պետք է ցույց տանք այդ երկրներին, որ մենք վստահելի դաշնակից ենք, այս պահին հայտնվել ենք ծանր իրավիճակում, ցանկանում ենք, որ մեզ ձեռք մեկնեք, դուրս գանք այս իրավիճակից: Դա պետք է գործադրենք, որպեսզի դուրս գանք ռուս-թուրքական այս աքցանից կամ ռուսական կործանարար քաղաքական կողմնորոշումից: Հայաստանի իշխանությունները դրա փոխարեն հղում են անում նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթին, եռակողմ պայմանավորվածություններին: Ինչպե՞ս եք գնահատում սա: Ես կարծում եմ, որ մենք պետք է շատ արագ այլընտրանքային ուժեր ձևավորենք, հույսներս չդնենք իշխանությունների վրա, որոնք ուղղակի խեղճ ու կրակ, անճար, անտեղյակ, անգիտակ, վախկոտ մի խումբ են: Ի՞նչ կարող են նրանք անել, ոչինչ էլ չեն կարող: Անում են այնքան, ինչքան կարողանում են, ավելին հնարավոր չէ պահանջել այդ մարդկանցից: Ոչ միայն չեն կարողանում, այլև չեն ուզում համագործակցել այն ուժերի հետ, որոնք կարող են իրենց ուժեղացնել, թև ու թիկունք լինել: Մենք 21-րդ դարում ենք ապրում, կան բազմաթիվ տապալված, ջարդված ազգերի վեր հառնելու օրինակներ: Նույն հարևան Թուրքիայի օրինակը կարող եմ բերել: Ի՞նչ իրավիճակում էր Թուրքիան Աթաթուրքի ժամանակ՝ ավերակների մեջ, չորս կողմից ջարդված մի երկիր: Ինչպե՞ս կարողացավ Աթաթուրքը ռուսներին խաբել ու օգտագործել իրենց շահերի համար, վերջում էլ բոլոր կոմունիստներին մորթեց ու լցրեց ծովը: Ես չեմ ասում, որ մենք պետք է գնանք այդ ճանապարհով, բայց կան ուրիշ ճանապարհներ: Կա գերմանական փորձը, այլ երկրների փորձերը: Մենք պետք է ուսումնասիրենք այդ երկրների փորձը: Մենք դեռևս ունենք բավական լուրջ հնարավորություններ, ինչի շնորհիվ կկարողանանք արագ շրջադարձ կատարել այս իրավիճակից: Պետք է մոբիլիզացնենք ուժերը, որպեսզի կարողանանք դուրս գալ այս իրավիճակից: Սփյուռքի մասին եք խոսում, ինչո՞ւ է պասիվ Սփյուռքը: Երբ հայրենիքում աշխուժություն է նկատվում, Սփյուռքում ևս աշխուժություն է լինում: Սփյուռքի որոշ շերտեր շարունակում են ինտենսիվ աշխատել, բայց նրանք շատ են քչացել, ինչպես Հայաստանում: Թերևս նոր Սփյուռք է ձևավորվում, որը հիմնված է ՀՀՇ-ի քաղաքականության հետևանքով հայրենիքից հեռացած ընտանիքների վրա: Հայաստանում լուրջ սփյուռքյան կառույցներ կառուցելու դեպքում Սփյուռքից լուրջ արձագանք կլինի: Այս մարդկանց պորտալարը դեռևս կտրված չէ հայրենիքից, ի տարբերություն դասական Սփյուռքի: Եվ Հայաստանը պետք է այստեղ լուրջ աշխատանք տանի: Զարեհ Սինանյանը Սփյուռքից այնքան հեռու է, ինչքան ես Մարս կամ Յուպիտեր մոլորակներից: Սա պաշտոնի կամ գրպանի հարց չէ, մենք հայրենիք ու ժողովուրդ ենք կորցնում, բոլորս պետք է հասկանանք, որ մի բան հստակ է՝ հայրենիքը վեր է ամեն ինչից, չի կարելի խնամի բարեկամ խաղալ: Ես տեսնում եմ, թե ոնց ենք ամեն օր կորցնում հայրենիքը: Իսկ Նիկոլ Փաշինյանը գալիս է Եվրոպա ու Գլույնազ տատի հեքիաթներն է պատմում: Իշխանությունները ասում են, որ լինելու է խաղաղություն, իրենք գնում ենք խաղաղության դարաշրջան բացելու: Ես կարծում եմ, որ ավելի լավ կլինի հստակ ասել՝ մենք կամավոր գնում ենք սպանդանոց: Խաղաղության դարաշրջանի մասին խոսել հիմա, երբ ժանիքները սրած են․․․ Վաղը չէ մյուս օրը կարող է արդեն ուշ լինել Ադրբեջանի կամ թուրքերի համար, իրենք ուզում են այս պահին առավելագույնս օգտվել իրենց առավելությունից, այն, ինչ ժամանակին չարեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը՝ իմ սերնդի դահիճը: Մենք իր զոհերն ենք, այն, ինչ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չարեց, հիմա ադրբեջանցիներն իրենք են անում: Վաղն էլ են անելու, բայց եթե մենք դիմանանք, վաղը չէ մյուս օրը էլ չեն կարողանալու անել: Իրենք լավ հասկանում են պահը, դրա համար եմ ասում՝ մենք գիշեր-ցերեկ պիտի աշխատենք դիվանագիտության ոլորտում ու բանակը հզորացնելու ուղղությամբ: Եվ բարեբախտաբար մենք ունենք այդ ռեսուրսը, մեր ազգը կարող է ձևավորել այդ հզոր բանակը, միայն թե թագավորը մանուկ է: Իշխանությունը ասում է, որ պատերազմից հետո թույլ ենք, ռեսուրսներ չունենք, Արցախի անվտանգությունը չենք կարող ապահովել: Ես ասում եմ, որ ունենք այդ ռեսուրսը: Եվ օդի մեջ չեմ ասում, որ ունենք: Մենք ունենք լուրջ Սփյուռք, ես և ապրիլյան, և 44-օրյա պատերազմների ժամանակ ականատես եմ եղել Սփյուռքի մոբիլիզացիայի հնարավորությանը: Դա անկրկնելի ուժ է, որը Հայաստանի իշխանությունները խափանեցին, չուզեցին օգտագործել: Մարդիկ օրերով ասում էին՝ ցուցակագրվենք, գնանք պատերազմ, պետական այրերն ասում էին՝ մի եկեք, մենք զինվորի կարիք չունենք: Այն տղաները, ովքեր արցախյան առաջին պատերազմին մասնակցել էին և հիմա Եվրոպայում են, նրանց երակներում չի սառել այն ավյունը, որի շնորհիվ կարող են երկրորդ հարվածը տալ ալիևների դեմքին: Նրանք, ովքեր ապտակել էին Իլհամ Ալիևի հորը, բռունցքով կհարվածեն նաև այս փոքրիկ իշխանիկին: Նա տեսել է մեր բազկի ուժը, բայց մեր պետությունը չի ուզում դա: Անբացատրելի էր մեզ համար Շուշիի անկումը, այս պարտությունը և ՀՕՊ-ի չգործելը: Ես կարծում եմ, որ եթե մենք ուզենք, շատ կարճ ժամանակում դինամիկ բանակ կստեղծենք: Իմ մտահոգությունը միայն ռուսներն եմ, ովքեր խանգարում են մեզ, բռնում են մեր ձեռքերը և թուրքերին ասում են՝ հարվածեք ինչքան կարող եք: Բայց դա էլ լուծելի հարց է, Ռուսաստանն ու Թուրքիան այսօր խորը ճահճի մեջ են՝ մեկը Ուկրաինայի հարցում, մյուսը՝ երկրաշարժի ու ջրհեղեղների պատճառով: Դրա համար են ադրբեջանցիներն արագացնում գործընթացները, լավ գիտեն, որ թուրքերն ու ռուսները երկար ժամանակ ռեսուրսներ պիտի գործածեն վերականգնվելու համար, և Հարավային Կովկասը նրանց համար կմղվի երկրորդ պլան: Դրա համար իրենք արագացնում են, իսկ Հայաստանի կառավարությունը չգիտեմ ինչպես է մտածում: Արցախի հարցի լուծման ի՞նչ հնարավորություն եք տեսնում այսօր: Մեզ համար փաշինյանական ձևակերպումը՝ արցախահայերի իրավունքների ու անվտանգության մասին, բլեֆ է: Ինձ համար Արցախը նույնն է, ինչ Շիրակի կամ Սյունքի մարզերը, այսինքն՝ այն Հայաստանի մարզերից մեկն է: Լավ կլիներ, որ ժամանակին խելացի լինեինք, միացնեինք Հայաստանին, այդ անկախության թեզն ինձ համար անընդունելի է: Ենթադրում եմ, որ դա Լևոն Տեր-Պետրոսյանին թելադրված, նրա կողմից էլ մեզ թելադրված ձախողված քաղաքականություն էր, որը մեզ հասցրեց այս օրվան: Ոչ մի պետություն ոչ ընդունեց դա, ոչ էլ կընդուներ՝ մի փոքրիկ ազգ, երկու պետություններ: Դա նման էր Հունաստան-Կիպրոս քաղաքականությանը, և թուրքերն օգտվեցին այդ բաժանված ժողովրդի պահվածքից: Մենք կրկնում ենք հին սխալները, վերադառնում ենք Բագրատունյաց շրջան՝ Սյունիքի թագավորություն, Կարսի թագավորություն, Արցախի մելիքներ և այլն: Ես կարծում եմ, որ մենք պետք է վերականգնենք Առաջին Հանրապետության ստատուսը և ասենք, որ մեզ համարում ենք Առաջին Հանրապետության իրավահաջորդը: Պետք է պառլամենտով որոշում կայացնենք այդ մասին: Միևնույն է, որևէ լուծում ադրբեջանցիները չեն ընդունելու: Եթե այդպես է, մենք ինչո՞ւ ենք հապաղում, ինչո՞ւ մեզ չենք հայտարարում Առաջին Հանրապետության իրավահաջորդ: Դրա համար միջազգային բոլոր անհրաժեշտ փաստաթղթերը կան, կարող ենք կազմել լուրջ հանձնախումբ՝ ներգրավելով Սփյուռքի լուրջ մասնագետների: Բարեբախտաբար, մենք մասնագիտական ռեսուրսն ունենք, պետք է այդ փաստերը հավաքենք ու գնանք Միջազգային դատարան: Իսկ այդ ընթացքում թող բանակն ուժեղանա, վերջիվերջո գալու է մի օր, երբ սրի ծայրն է դառնալու գրիչ: Բայց իշխանությունը հայկական իրավունքների հարցը թողած՝ ասում է, որ իրենց նպատակն է պահպանել 29 800 ք/կմ տարածքը: Փաշինյանը մեզ երեխայի տեղ է դրել, փորձում է հրամցնել մի ապուշ տեսակետ, որն անընդունելի է: Այդ 29 800 ք/կմ-ն Սովետական միության ժամանակ ռուսների կողմից մեզ թողնված վերջին բաժինն էր՝ առանց Արցախի: Մեզ համար անընդունելի է դա, եթե նույնիսկ Նիկոլ Փաշինյանը ստորագրի, միևնույն է, հարյուր թե հազար տարի էլ անցնի, ժողովուրդը պահանջատեր է լինելու: Ես սուրմալեցու, կողբեցու թոռ եմ, եթե հարյուր տարի էլ անցնի, Սումալուն ու Կողբը ես ու իմ ժառանգները մեր բնօրրան ենք համարելու: Մեր բնօրրանները՝ Էրզրումը, Մուշը, Կարսը, Սասունը չեն կարող որևէ պայմանագրով մեզնից հեռացնել: Կայսրությունները հավերժ չեն, դրանք այնքան խոցելի են, Թուրքիան արդեն խոցելի է: Եվ այն տեսակետները, թե թուրքական բանակը ՆԱՏՕ-ի երկրորդ բանակն է, ես լուրջ չեմ ընդունում: Աթաթուրքի բանակը դեռևս որևէ պատերազմ չի վարել մինչև հիմա, օսմանները վարել են, բայց 1920 թվականից թուրքերը ի՞նչ պատերազմ են վարել և ի՞նչ հաղթանակներ են տարել: Նրանք էպիզոդիկ ռմբակոծում են Իրաքը, Սիրիան, բայց ինձ ծանոթ չէ դեպք, որ թուրքական բանակը որևէ երկրի հետ է պատերազմ վարել, որ մենք գնահատենք հզորության աստիճանը: Դե ուրեմն պետք է ռեալ նայենք հարցերին: Մենք պետք է կարողանանք լուրջ տեխնիկական կենտրոններ բացել Հայաստանում, մենք ունենք ինժեներական միտք: Ամեն ազգ չէ, որ ունի ինժեներական միտք, Եվրոպայում գերմանացիներն են այդպիսին: Ռուսաստանի գործողություններն ի՞նչ են ցույց տալիս՝ 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախում ու Հայաստանում տարածքներ ենք կորցնում, փակ է Լաչինի միջանցքը: Իմ համոզմամբ՝ Ռուսաստանը մեզ թշնամի պետություն է: Ռուս փորձագետների ելույթներում, Կոկվասի մասին խոսելիս, Հայաստանը չի հիշատակվում: Նրանք «սեպարատիստական շարժում» են համարում մեր անկախությունը, պետությունը: Նրանք խոսում են Ռուսաստան-Արևելեք հարաբերությունների մասին, և նրանց կոնցեպտում Հայաստան չկա: Եվ ասում են՝ հայ ժողովրդին կարող ենք տրամադրել որոշակի մշակութային հնարավորություններ, թող զարգանան իրենց մշակույթով: Ինչպես ԽՍՀՄ ժամանակ, հիմա էլ նույնն են անում: Ընդամենը երեկ չէ առաջին օրը եկել են Կովկաս, համեմատած մեր 5-6 հազարմյա պատմության հետ, և ասում են՝ Կարսը, Երևանի բերդը Ցարական Ռուսաստանի քաղաքներից են: Բայց դուք երեկ չէ առաջին օրն եք եկել Երևան կամ Կարս: Որպես երեկ չէ առաջին օրվա ազգ, ո՞նց եք գնահատում մեր երկիրը որպես ձեր ազդեցության գոտի կամ Սովետական միության տարածք: Մենք չկանք իրենց պլաններում, և մենք դա պետք է հասկանանք: Նրանք մեզ ընդունում են որպես այս տարածքում ապրող ժողովուրդ, ոչ ավելին: Եվ մեր յուրաքանչյուր քայլ դատապարտված է, 20-30 տարին մեկ անգամ գլխատում են մեզ, ցիկլ է գնում: Եվ մի սերունդը չի կարողանում իր գիտելիքը փոխանցել հաջորդ սերնդին, որովհետև գլխատում են: Մեր գլուխներն էլ տանում են ու իրենց համար են օգտագործում, միջուկային ռումբեր են ստեղծում, ամեն բնագավառում մենք փայլում ենք, բայց ո՞ւմ համար: Ես Ռուսաստանից միմիայն վնաս եմ տեսնում, հետևաբար կարծում եմ, որ մեր քաղաքական կողմնորոշումը կտրուկ պետք է փոխվի դեպի Արևմուտք և Արևելեք: